Wazon

Wazon
Czechy, huta Johann Loetz Witwe,
1899–1904, wzór dekoracji: Helios
MNKi/R/502

Wbrew pozorom bursztynowożółty wazon z rozchylającymi się ku górze ściankami zwieńczonymi pofalowanym wylewem, zdobiony nieregularnie rozmieszczonymi zielonymi plamkami i pionowymi pasami, to dobry przykład szkła w stylu secesji.

Nazwa stylu, pochodząca od łacińskiego słowa secessio (odejście), określa odwrót od charakterystycznego dla sztuki XIX wieku historyzmu, bazującego na odwołaniach do stylów dawnych. Niechęć do przestarzałych rozwiązań zmusiła artystów do poszukiwania nowych form wyrazu. Inspiracją stała się, między innymi, natura. Charakterystycznymi cechami popularnej na przełomie XIX i XX wieku secesji były: asymetria, mocny kontur, kontrastujące ze sobą płaszczyzny, migotliwe, jasne kolory i – przede wszystkim – giętka, płynna linia. W sferze motywów zdobniczych preferowano formy zgeometryzowane lub abstrakcyjne oraz dekoracje inspirowane światem organicznym. Popularnymi motywami zaczerpniętymi ze świata fauny były: węże, jaszczurki, ważki, motyle, a flory – lilie, irysy, powoje itp. Jednakże secesja to nie tylko motywy zdobnicze inspirowane naturą. To fascynacja rządzącymi nią mechanizmami, jej witalnością, procesami przemian – powstawania, rozradzania się i przemijania. To także nadawanie przedmiotom kształtów wzorowanych na żywych organizmach (biomorfizm), o czym świadczyć może wspomniany na początku wazon, przypominający kielich kwiatu.

Podłoże pod nowy styl przygotował nie tylko przesyt dawnymi formami. Duży wpływ na secesję miał także rozwój nauk przyrodniczych w XIX wieku, który w pewien sposób przyczynił się do innego postrzegania natury oraz jej gloryfikacji. Zdobycze nauki wykorzystywano w sztuce, korzystając z wzorników, zielników, atlasów, między innymi z opublikowanej w 1899 roku przez Ernsta Haeckla (1834–1919), niemieckiego biologa i filozofa, pracy Kunstformen der Natur (Formy artystyczne natury), która zawierała wyobrażenia powiększonych mikroorganizmów. Nie tylko biologów, lecz także artystów intrygował świat natury niewidocznej gołym okiem, a przez to tajemniczej. Ta fascynacja znajduje swoje odzwierciedlenie na przykładzie naszego wazonu. Lekko rozpływające się plamki i linie przywodzą na myśl utrwalone w bezruchu, widoczne pod mikroskopem, drobnoustroje.

Wazon wyprodukowany został przez działającą w Klostermuehle (Klastersky Mlýn) hutę Johann Loetz Witwe. Wytwórnia ta powstała w latach 30. XIX wieku, ale największy sukces odniosła kilkadziesiąt lat później, zyskując w roku 1900 siedemnaście nagród głównych na Wystawie Światowej w Paryżu.

O produkcji szkła z początków działalności huty niewiele wiadomo. Bujny rozkwit zakładu datuje się od 1879 roku, kiedy to pieczę nad nim przejął Maximlian von Spaun, który wspólnie z pełniącym funkcje dyrektora Eduardem Prochaską pracował nad modernizacją wytwórni. W pierwszych latach po przejęciu firmy jej asortyment stanowiły szkła o charakterze historyzującym. Wdrożenie nowych technik produkcji zbiegło się z pojawieniem secesji oraz sukcesami, jakie na rynku europejskim święciły propagujące nowy styl wytwórnie: francuska Émila Gallégo i amerykańska Louisa Comfort Tiffany’ego. Zaczęto więc wytwarzać wyroby wyraźnie naśladujące kosztowne, luksusowe szkła Tiffany’ego, ale o wiele od nich tańsze. Do produkcji wprowadzono także wzory inspirowane propozycjami firmy Émila Gallégo. Wkrótce jednak huta zarządzana przez duet von Spauna i Prochaski zaproponowała szkła o nowych formach i dekoracjach.

Pod koniec pierwszej dekady XX wieku rozwój huty zaczął stopniowo wyhamowywać. Maximilian Robert von Spaun, który przejął jej prowadzenie po ojcu, nie był tak zdolnym organizatorem i związane z tym problemy finansowe doprowadziły do bankructwa firmy w 1911 roku. Wznowienie prac, produkcja szkła według nowych wzorów autorstwa znanych projektantów oraz liczne nagrody na wystawach nie uchroniły huty przed kolejnym zawieszeniem działalności, do którego znacznie przyczynił się także wybuch I wojny światowej. W latach 20. XX wieku starano się powrócić do przedwojennych tradycji, ale nie na długo. Prawie dziesięć lat później częste zmiany właścicieli i kryzys gospodarczy sprawiły, że huta już się nie podniosła i ponownie ogłoszono jej upadłość w 1939 roku. W czasie II wojny jeszcze uruchomiono ją, aby wytwarzać szkło dla Niemiec, ale w 1947 roku ostatecznie zaprzestano działalności.

Oprac. Anna Pietrzak

Bibliografia

Loetz. Bohemian glass 1880–1940, red. J. Mergl, E. Ploil, H. Ricke, New York 2003.

Wallis M., Secesja, Warszawa 1974.

www.loetz.com (dostęp: 5.04.2024).